Son yıllarda dünya genelinde üretimi ve tüketimi hızla yükselen Antep fıstığı, Türkiye için büyük bir ekonomik ve kültürel öneme sahip. Gaziantep’in simgesi olan ve “Yeşil altın” olarak da bilinen bu ürün, yüksek besin değerleri ve geniş kullanım alanıyla hem iç pazarda hem de uluslararası piyasada dikkat çekiyor. Uzmanlara göre, özellikle sulama projeleri ve modern yetiştiricilik teknikleriyle önümüzdeki dönemde Türkiye’nin Antep fıstığı pazarındaki payı daha da artabilir.
Türkiye’de Ekim Alanları Hızla Genişliyor
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2015 yılından 2023 yılına kadar Türkiye’de Antep fıstığı ekim alanında 1,3 milyon dekarlık bir artış yaşandı. Toplam ekim alanı 4.205.622 dekara ulaşarak rekor seviyeye erişti. Uzmanlar, Antep fıstığının zorlu toprak ve iklim koşullarına uyum sağlayabilmesini, üretim sahalarının genişlemesinin en önemli nedeni olarak gösteriyor.
En Büyük Üretim Şanlıurfa ve Gaziantep’te
Şanlıurfa 1,6 milyon dekarlık ekim alanıyla birinci, Gaziantep ise 1,4 milyon dekarla ikinci sırada yer alıyor. Siirt ve Adıyaman’la birlikte bu dört ilin, Türkiye genelindeki Antep fıstığı üretiminin %89’unu karşıladığı bildirildi.
Var Yılı-Yok Yılı Üretimi Etkiliyor
Antep fıstığında “var yılı-yok yılı” olarak bilinen doğal periyodisite, üretim miktarlarında dalgalanmalara neden oluyor. Buna göre:
2020 yılında 296.376 tonla rekor düzeye ulaşıldı. 2023 yılında ise ekim alanındaki artışa rağmen üretim 176.000 tonda kaldı. Uzmanlar, iklimsel faktörlerin de bu dalgalanmayı artırdığını, ancak düzenli bakımla verimliliğin artırılabileceğini ifade ediyor.
Dünyada İlk 3’teyiz
Uluslararası Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2024 verilerine göre, 2022 yılında dünya çapında ABD 400 bin tonun üzerinde üretimle ilk sırada yer alırken, İran 241.669 tonla ikinci, Türkiye ise 239.289 ton üretimle üçüncü oldu. Bu üç ülke, dünya Antep fıstığı üretiminin önemli bir kısmını elinde tutuyor.
İran’da Çöl Şartları Zorluyor, ABD Teknolojiyle Avantajlı
İran’da çöl iklimi ve tuzlu sulama koşulları nedeniyle üretimde önemli düşüşler görülürken, ABD’de modern tarım teknikleri ve makine kullanımı sektöre ivme kazandırıyor. ABD’nin özellikle Kaliforniya eyaletinde yoğunlaşan Antep fıstığı bahçeleri, damla sulama ve geniş dikim sıklığıyla verimi artırıyor.
Türkiye’nin “Yeşil Altın” Ticareti
Dünya genelinde 2022’de 402.598 ton Antep fıstığı ihracatı yapılırken, ABD 238.146 tonla listenin başında yer aldı. Türkiye ise aynı yıl 25.002 ton Antep fıstığı ihracatıyla dördüncü sırada yer aldı. İthalat tarafında ise Almanya ve Çin başı çekerken, Türkiye 29.810 tonluk alımla dünya üçüncüsü oldu.
İç Tüketim Yüksek, İhracat Potansiyeli Büyük
Türkiye’nin üretiminin yüksek olmasına rağmen ihracatının sınırlı kalmasının başlıca nedenleri arasında, iç tüketimin fazlalığı ve verim dalgalanmaları gösteriliyor. Uzmanlar, artan ekim alanları ve genç bahçelerin verime geçmesiyle ihracatın gelecekte daha da yükselebileceğini belirtiyor.
Sürdürülebilir Tarımda Antep fıstığının Yeri
İklim değişikliği ve düzensiz yağışlar, Antep fıstığı gibi kurak bölge bitkilerinin yetiştirilmesini zora sokabiliyor. Bu nedenle uzmanlar, sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaşmasının önemine dikkat çekiyor. Modern sulama teknikleri, gübre analizleri ve tozlayıcı seçiminin doğru yapılması, verimde istikrar sağlamak için kritik faktörler arasında gösteriliyor.
Liderlik Yarışında Türkiye’nin Önü Açık
Uzmanlar, Türkiye’nin toprak ve iklim koşulları uygunluğuyla dünya liderliğine aday olduğunu ifade ediyor. Mevcut ekim alanlarının geliştirilmesi, modern tarım teknolojilerinin benimsenmesi ve çiftçilere yönelik eğitimlerin artırılmasıyla Türkiye, kısa zamanda “yeşil altın”da küresel ölçekte daha büyük pay alabilir.
