2018 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından geçici miras listesine alınan ve restorasyon çalışmalarının ardından turizme kazandırılan Gaziantep’in tarihi yer altı su sistemleri, kasteller ve livaslar, bugün hala varlığını sürdürmektedir.
Dünya çapında eşsiz su mimarisi örnekleri arasında yer alan kasteller ve livaslar, farklı kullanım amaçlarına uygun şekilde tasarlanmıştır. Gaziantep’e özgü olan bu yapılar, kısmen ya da tamamen yer altında yer almasıyla büyük ilgi görmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sadece Gaziantep’te bulunan bu yer altı su tesisleri, geçmişte şehrin su dağıtım sistemi olarak kullanılmış ve bugün turizm açısından önemli bir değer haline gelmiştir.
Genellikle camilerin altından geçen veya yakınlarında bulunan kasteller, içinde tuvalet, yıkanma, dinlenme ve abdest alma yerlerinin yanı sıra çamaşır ve yün yıkama mekanlarını barındırır. Modern anlamda şehir içme suyu sisteminin kurulması ve çeşmelerin yapılmasından önce, kastellerin halk için büyük bir öneme sahip olduğu bilinmektedir.
Turistik Tesisler Olarak Kullanılacak
Gaziantep'in tarihi altyapısının önemli unsurlarından olan yer altı su yapıları, içme suyu şebekesi ve geleneksel sivil mimarinin örneklerinden olan Antep evlerinin altındaki mağaralar, turizme kazandırılmak amacıyla konser salonu, müze, galeri, sergi alanı, restoran ve diğer turistik tesisler olarak kullanılmayı hedefliyor.
Gaziantep’in tarihi su sistemi, yerleşim yerlerinden uzakta bulunan ana kaynaklardan şehre su taşıyan yer altı kanalları ve bu suyun kullanıma açıldığı yapılardan oluşur. Bu kanallara yerel dilde "livas" adı verilirken, suyun yerleşime ulaştırıldığı kuyular, havuzlar ve çeşmeler arasında en önemlisi, "kastel" adı verilen yer altı su yapılarıdır.
13ve 16. yüzyıllar arasında inşa edildiği bilinen yaklaşık 20 kastelden günümüze yalnızca 6 tanesi ulaşmıştır. İhsan Bey Mescidi ve Kasteli, Pişirici Mescidi ve Kasteli, İmam-ı Gazali Kasteli, Şeyh Fethullah Kasteli, Kozluca Kasteli ve Ahmet Çelebi Kasteli, günümüzde hala varlığını sürdüren örneklerdir.
Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Şahinbey Belediyesi’nin restorasyon çalışmaları sayesinde Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin izlerini taşıyan bu yapılar, turizme kazandırılmış ve hem yerli hem de yabancı turistlerin yoğun ilgisini çekmeye başlamıştır.
Kasteller, sade ve gösterişsiz yapılarıyla, şehirde evlerin içme suyuna kavuştuğu ve çeşmelerin inşa edilmeye başlandığı döneme kadar büyük bir öneme sahip olmuştur. Su mimarisinin nadide örneklerinden olan bu kastellerden bazıları çeşitli nedenlerle yok olmuşken, günümüze kadar ulaşanlar arasında yapılar vardır.
Gaziantep'in Yer Altı Su Yapıları:
- Şeyh Fethullah Kasteli
- İhsan Bey Mescidi ve Kasteli
- Pişirici Mescidi ve Kasteli
- İmam-ı Gazali Kasteli
- Ahmet Çelebi Kasteli
- Kozluca Kasteli
