Kalaycılık zamanla değişen teknolojiye rağmen, hala ustalar tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır. Ancak gelişen teknoloji ile birlikte bakır yerine çelik, alüminyum ve teflon gibi malzemelerin mutfaklarda tercih edilmesiyle kalaycıların sayısı azalmıştır. Ayrıca yeni kalaycı ustaları yetiştirmek giderek zorlaştığı için, bu zanaat giderek yok olma tehdidiyle karşı karşıyadır.
Kalay, tarihsel olarak milattan önce 3000'li yıllara kadar uzanır ve binlerce yıl boyunca insanların geçim kaynağı olmuştur. Ancak, bir zamanlar sokaklarda seyyar olarak yapılan kalaycılık mesleği, bugün kaybolma tehlikesi yaşamakta.
Kalaycılık Nedir?
Kalay, günlük yaşamda uzun yıllardır kullanılan ve aynı zamanda kimya dünyasında da bir terim olarak yer alan eski bir malzemedir. Gümüş renginde ve oldukça yumuşak olan bu metal, özellikle bakır kapları kalaylama işleminde kullanılır. Bu olaya kalaycılık denilir. MTA (Maden Tetkik ve Arama) Genel Müdürlüğü’nün araştırmalarına göre, kalay içeren ilk alaşımlar M.Ö. 3200-2500 yılları arasında Mezopotamya’da kullanılmıştır. Kalay, sanayide pek çok alanda, özellikle lehimleme işlemleri, çelik levhaların kaplanması, kimya sektörü, uçak ve gemi yapımından elektroniğe kadar geniş bir kullanım yelpazesi sunar.
Kalayın en bilinen yönü ise kalay ustalarının Türk mutfağında yaygın olarak kullanılan bakır eşyalarla sıkı bir bağlantı kurmasından gelmektedir. Özellikle pişirme işlemi yapılan bakır kapların havayla teması, zararlı maddelerin ortaya çıkmasına yol açarken kalaylama işlemi sayesinde hem bakır hem de pişirilen yemek korunur. Kalaylama işlemiyle ilgili ustaya ise "kalaycı" denir. Anadolu'da kalaycılık, halkın günlük yaşamıyla iç içe geçmiş bir meslek halini almış, kalaycılar sabit dükkânlarının dışında sokak sokak dolaşarak bakır eşyaları kalaylamıştır. Ancak bugün, kalaycılık mesleği kaybolmaya yüz tutmuş durumdadır.
Gaziantep’te Kalay Nerede Yapılır?
Gaziantep'te kalay yaptırmak diğer şehirlere göre ulaşım imkanı anlamında daha kolaydır. Gaziantep'te bakır üzerine adının da verildiği Bakırcılar Çarşısı bulunmakta. Bakırcılar Çarşısının yanı sıra tarihi hanlarda da bakırcılıkla uğraşan ustalara rastlanmakta. Bu yüzden Gaziantepli 7'den 70'e herkes kalaycılığı bilmektedir. Ancak günümüzde gelişen teknoloji sonrası ortaya çıkan mutfak eşyalarındaki değişiklik yüzünden bakır eşya kullanımında azalma yaşandı. Buna bağlı olarak Gaziantep'teki kalay ustalarının sayısı, 300'lerden 150'ye düşmüş ve bugün sadece 4 kişiye kadar inmiş durumda. Kalay yaptırmak isteyenlerin kalay ustalarını bulmak için Gaziantep bakırcılar çarşısını ziyaret etmeleri gerekmektedir.
Gaziantep Bakırcılar ve Sedefçiler Odası, İŞKUR ile iş birliği yaparak başlattığı "Alo Kalay" hattı projesiyle, kalaycılık mesleğini yaşatmayı, istihdam yaratmayı ve bakır eşyalarını sadece maliyetine kalaylatmak isteyen vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamayı amaçladı. Bu projenin faaliyete geçmediği bilinmekte. Gaziantep'te yaşayan vatandaşlar kalay yaptırmak için genelde bakırcılar çarşısını kullanmaktadır.
