Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu, 1985 yılında aldığı kararla ‘Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi’ni ilan etti. O tarihten bu yana, 15 Mart tüm dünyada tüketici haklarının farkındalığını artırmak için özel bir gün olarak kutlanıyor.
Türkiye’de ise Anayasa’nın 2. maddesi sosyal adalet ilkesini getirerek tüketici haklarının önemini vurguluyor. Ayrıca, 172. maddede devletin tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alması gerektiği belirtiliyor.
Tüketici kimdir?
Bir mal veya hizmeti alan, kiralayan ve kullanan herkes tüketici olarak kabul edilir. Tüketiciler, Tüketicinin Korunması Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Elektronik eşya satın almak, bir otelde konaklamak veya bir restoranda yemek yemek, hepsi tüketicilik kapsamına girer.
Tüketicilerin 9 temel hakkı
Hafta kapsamında Ticaret Bakanlığı, çeşitli etkinlikler düzenleyerek bilinçli tüketici farkındalığını artırmayı hedefliyor. Tüketicilerin 9 temel hakkını bilmeleri, haklarını aramalarını kolaylaştırıyor:
-
Temel ihtiyaçların karşılanması hakkı
-
Sağlık ve güvenlik hakkı
-
Bilgi edinme hakkı
-
Eğitilme hakkı
-
Zararların giderilmesi hakkı
-
Ekonomik çıkarların korunması hakkı
-
Seçme hakkı
-
Temsil edilme hakkı
-
Sağlıklı çevrede yaşama hakkı
Bilinçli tüketim dünyayı koruyor
Tüketici hakları sadece bireylerin korunmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimi teşvik eden bir yaklaşımı da destekler. Özellikle geri dönüşüm, sıfır atık, yeşil enerji ve karbon salınımını azaltan üretim süreçleri bilinçli tüketicilerin talepleri arasında önemli bir yer tutuyor. Tüketiciler, etik üretim ve çevre dostu politikaların yaygınlaşmasına katkı sağlıyor.
Tüketici haklarının tarihçesi
| Dönem | Önemli Gelişmeler |
|---|---|
| 15-18. Yüzyıl | Ahilik ve lonca teşkilatları tüketici haklarını korudu. |
| 19. Yüzyıl | Yerel yönetimler zabıta hizmetleri ile tüketici haklarını korumaya başladı. |
| 1921-1982 | Tüketiciler farklı yasalardaki maddelerle korunuyordu. |
| 1982 | Tüketicinin korunması ilk kez Anayasa'ya girdi. |
| 1985 | BM Genel Kurulu, Tüketici Hakları Bildirgesi'ni kabul etti. |
| 1995 | Türkiye’de Tüketiciyi Koruma Kanunu yürürlüğe girdi. |
| 2003 | Tüketici hakları kanunu güncellendi. |
| 2014 | Kanun değişikliği ile tüketici hakları kapsamı genişletildi. |
Tüketici Hakları Günü ve Tüketiciyi Koruma Haftası, bireylerin haklarını öğrenmesi, bilinçli alışveriş yapması ve mağduriyetlerini giderebilmesi için önemli bir fırsat sunuyor. Tüketici haklarını bilmek ve uygulamak, hem bireysel hem de toplumsal refah açısından büyük bir önem taşıyor.
