Gaziantep’in tarihi camileri, kentin siluetine kattıkları estetik dokunun yanı sıra, sosyo-kültürel yaşamda oynadıkları rolle de önemli bir yere sahiptir. Kentin gelişim sürecini yansıtan bu yapılar, mahallelerin merkezinde konumlanarak şehir düzeninin şekillenmesine katkıda bulunmuştur. Osmanlı döneminde din adamlarının yalnızca ibadet hizmeti sunmakla kalmayıp, aynı zamanda devletin buyruklarını halka iletme görevini üstlenmesi nedeniyle camiler, dini ibadetin yanı sıra yönetimsel işlevler de görmüştür.
Tarihi Kaynaklarda Gaziantep Camileri
Gaziantep’in dini ve kültürel tarihine ışık tutan en önemli kaynaklar arasında Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Şer’i Mahkeme Sicilleri ve Risale-i Fi Tarif Kaza-yı Aynitap bulunur. Kentte yer alan camiler, plan yapıları ve süsleme özellikleri bakımından farklılık gösterirken, minarelerinde ve mimari detaylarında Arap mimarisinin etkileri dikkat çeker. Gaziantep camilerinde genellikle kesme taş kullanılmış, dikdörtgen planlı yapılar tercih edilmiştir. Minarelerin ince taş işçiliği, gövdelerde yer alan kabartmalar ve çini süslemeleri, camilerin estetik yapısını öne çıkaran unsurlar arasında yer almaktadır.
Osmanlı Döneminde Mescitten Camiye Dönüşüm
Osmanlı döneminde pek çok dini yapı, mescit olarak inşa edilip zamanla camiye dönüştürülmüştür. Bostancı, Ömer Şeyh, Kozluca, Hacı Veli, Karatarla, Hacı Nasır, Karagöz ve Bekirbey Camileri, mescitten camiye çevrilen yapılar arasında bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, 1822’de meydana gelen büyük deprem ve Antep Harbi sırasında yaşanan yoğun top atışları nedeniyle birçok cami ağır hasar görmüştür. Özellikle minareler hedef alınarak yıkılmış, ancak savaş sonrasında aslına uygun olarak yeniden inşa edilmiştir.
Gaziantep’teki Önemli Tarihi Camiler
Ömeriye Camii
Gaziantep’in en eski camisi olarak kabul edilen Ömeriye Camii, Düğmeci Mahallesi’nde yer almaktadır. 1210 yılında onarım gördüğü kayıtlarda geçen caminin, Hz. Ömer döneminde mi yoksa torunu olan Emevi Halifesi Ömer Bin Abdülaziz tarafından mı yaptırıldığı konusunda farklı rivayetler bulunmaktadır. Yapının taş kaplamaları ve minaresindeki oyma işçiliği, dönemin sanat anlayışını yansıtmaktadır.
Ali Nacar Camii
Tabakhane Bölgesi’nde bulunan caminin, Ali adında bir marangoz tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Yapının en dikkat çeken özelliği, üzerindeki 1213 Hicri tarihidir. Bu tarihin caminin inşa tarihi mi yoksa onarım tarihi mi olduğu ise kesin olarak bilinmemektedir.
Boyacı Camii
Kadı Kemalettin tarafından yaptırılan ve Hamdi Kutlar Caddesi’nde bulunan Boyacı Camii, 1358 yılına tarihlenmektedir. Caminin en önemli özelliklerinden biri, ahşap işçiliği bakımından Gaziantep’in en eski örneklerinden birini barındırmasıdır. Minberi, özel bir bölmeye girebilen kızaklı sistemle tasarlanmış olup, dikkat çekici bir mimariye sahiptir.
Şeyh Fethullah Camii ve Külliyesi
Kepenek Mahallesi’nde yer alan ve halk arasında Aşağı Şeyh Camii olarak bilinen yapı, 1564 yılında inşa edilmiştir. Sekizgen taş ayaklara oturan özgün tavan tasarımı, başka hiçbir camide görülmeyen bir mimari özelliktir. Antep Savunması’nda şehit düşen Karayılan’ın mezarı da caminin avlusunda bulunmaktadır.
İhsanbey (Esenbek) Camii
Şehitler Caddesi’nde yer alan caminin ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmese de eski kayıtlarda Esenbek Camii olarak geçtiği görülmektedir. Caminin altında, geçmişte su ihtiyacını karşılayan bir kastelin bulunduğu bilinmektedir.
Hacı Nasır Camii
yüzyılda inşa edilen bu yapı, Elmacı Pazarı’nda yer almaktadır. Hacı Nasır tarafından mescit olarak yaptırılmış, 130-140 yıl sonra Hasan Ağa tarafından camiye çevrilmiştir.
Handaniye (Handan Bey) Camii
1647 yılına tarihlenen cami, Handan Ağa tarafından yaptırılmış olup, 1791’de büyük bir yenileme sürecinden geçmiştir. Antep Harbi sırasında ciddi hasar gören yapı, savaş sonrasında yeniden onarılmıştır.
Eyüpoğlu Camii
Eyüpoğlu Mahallesi’nde yer alan caminin kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, 1586 tarihli kayıtlarda adının geçtiği görülmektedir. Yapının mihrabında kullanılan siyah, beyaz ve vişneçürüğü rengindeki taş süslemeler dikkat çekmektedir.
Kurtuluş Camii
1892 yılında kilise olarak inşa edilen yapı, daha sonra camiye çevrilmiştir. Bir dönem cezaevi olarak da kullanılan Kurtuluş Camii, Antep’in en büyük camilerinden biridir.
