Gaziantep, geçmişten günümüze uzanan tarihi yapılarıyla ziyaretçilerini adeta bir zaman yolculuğuna çıkarıyor. Şehrin merkezinde yükselen Gaziantep Kalesi, bir dönem kilise ve cezaevi olarak kullanılan Kurtuluş Camisi, Tarihi Antep Evleri, Beyazhan ve şehrin türbelerinden biri olan Hz. Ukkaşe Türbesi de Gaziantep’in kültürel mirasını yansıtan yapılar arasında yer alıyor.
Gaziantep Kalesi
Şehir merkezinde yer alan ve kente hâkim bir noktada bulunan Gaziantep Kalesi, Alleben Deresi’nin güney kısmında, eski kent dokusunun yoğun olduğu bir bölgede konumlanmıştır. İlk olarak Roma döneminde gözetleme kulesi olarak inşa edilen kale, bugünkü mimari yapısını MS 6. yüzyılda Bizans döneminde kazanmıştır. Şehir merkezindeki konumunun yanı sıra, Antep savunmasında etkin bir şekilde kullanılmış olması ve günümüzde Milli Mücadele dönemini anlatan Kahramanlık ve Panorama Müzesi’ne ev sahipliği yapması nedeniyle tarihi ve kültürel açıdan büyük öneme sahiptir.
Gaziantep Kurtuluş Camisi
Gaziantep’in Tepebaşı semtinde bulunan ve ilk olarak 1892 yılında Meryem Ana Kilisesi olarak inşa edilen yapı, taş işçiliğiyle dikkat çeken 125 yıllık bir eserdir. 1980 yılına kadar cezaevi olarak kullanılan yapı, bu tarihten sonra camiye dönüştürülmüştür. Dönüşüm sürecinde çan kulesinin bir bölümü yıkılarak minare haline getirilmiş ve 1985’te ikinci bir minare eklenmiştir. 1971 ve 1988 yıllarında Gaziantep’te meydana gelen depremlere rağmen büyük bir hasar almayan cami, cezaevi olarak kullanıldığı dönemlerde ciddi tahribata uğramıştır.
Tarihi Antep Evleri
Gizliliğe önem verilerek inşa edilen Antep evleri, yüksek duvarlarla çevrili ve avluya dönük yapılar olarak öne çıkmaktadır. Genellikle iki katlı olan bu evlerin inşasında bölgenin yaygın yapı malzemeleri olan havara taşı, topak taşı, keymıh, bazalt, beyaz mermer ve kırmızı mermer gibi taşlar kullanılmıştır. Bu taşlar, evlerin dayanıklılığını artırırken yazın serin, kışın sıcak kalmasını da sağlamaktadır. İklim koşulları ve yaşam tarzına uygun olarak tasarlanan avlulara “hayat” adı verilmekte olup, günlük yaşamın büyük bir bölümü burada geçmektedir. Hayat bölümünde genellikle çiçeklikler, kuyular ve “Ganne” adı verilen havuzlar bulunur. Üst katlara dış merdivenlerle çıkılırken, avluya bakan eyvanlı odalar gölgeli alanlar oluşturarak sıcak yaz günlerinde serin bir ortam sağlamaktadır. Üst katlarda yola bakan büyük kafesli pencereler ve ışık-hava akışını sağlayan “kuş tagaları” dikkat çekmektedir.
Hz. Ukkaşe Türbesi
Hazreti Muhammed’in sahabelerinden biri olan Ukkaşe Bin Mihsan el-Esedi adına yaptırıldığı düşünülen türbe, Gaziantep’in Nurdağı ilçesine bağlı Durmuşlar Mahallesi’nde yer almaktadır. Rivayetlere göre, Hazreti Ukkaşe İslamiyet’i yaymak amacıyla Hazreti Ömer döneminde bu bölgeye gelmiş ve burada şehit edilmiştir. 17. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen türbe, halk arasında Ökkeşiye Türbesi olarak da bilinmektedir. 2021 yılında kapsamlı bir restorasyon ve çevre düzenlemesi çalışması gerçekleştirilmiştir.
Bayazhan
1909 yılında Bayaz Ahmet Efendi tarafından yaptırılan Bayazhan, Osmanlı han mimarisine uygun şekilde iki katlı ve tek avlulu bir yapı olarak inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı olan han, kesme taş malzemeyle yapılmış olup, kırma çatı ile örtülmüştür. Alt kattaki dükkânlar geniş kemerli açıklıklarla caddeye bağlanırken, üst katın cephesinde kemerli pencereler ve demir korkuluklarla oluşturulmuş bir balkon yer almaktadır. 2009 yılında müze olarak düzenlenen Bayazhan Kent Müzesi, ziyaretçilere Gaziantep’in tarihi, kültürel ve ekonomik yapısıyla ilgili bilgiler sunmaktadır.
