Büyük tarihçi ve seyyah Evliyâ Çelebi 25 Mart 1611 tarihinde doğup, 1682 yılında vefât etmiştir. Ailesi Kütahya'dan gelip saraya yerleşti. Babası sarayda kuyumcuydu. Bir süre medresede okudu ve hafız oldu. Babasından tezhip, hat ve nakış sanatlarını öğrendi. Enderuna alındı. Gezmeye ilgisi, çocukluğunda babasından ve yakınlarından dinlediği hikâyeler ve masallardan kaynaklanır. Gençliğinde bir gece rüyâsında Peygamber efendimizi görür. "Şefaat yâ Resûlallah" diyecek yerde heyecanlanıp, "Seyahat yâ Resûlallah'' der. O günden sonraki ömrü seyahatlerle geçer.
1635'te önce, İstanbul'da gördüklerini, duyduklarını yazmaya başladı. 1640'ta Bursa, İzmit ve Trabzon'u gezdi. 1645'te Kırım'a Bahadır Giray'ın yanına gitti. 1646'da Doğu illerini, Azerbaycan'ın, Gürcistan'ın bazı bölgelerini gezdi. Gümüşhane, Tortum çevresini dolaştı. 1648'te İstanbul'a dönerek Mustafa Paşa ile Şam'a gitti, 3 yıl bölgeyi gezdi. 1651'den sonra Rumeli'yi dolaşmaya başladı. 1667-1670 arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine, Selanik çevrelerini gezdi. Bu gezileri 50 yıl sürdü.
Gezilerinde karşılaştığı toplumların kültürlerini, Divan edebiyatının aksine, son derece sade ve kolayca anlaşılır ve konuşma diline yakın, akıcı bir üslupla yazdı. Gözlemlerine, kendi düşüncelerini de ekledi. Gezilen bölgelerde; ev, câmi, mescid, çeşme, han, saray, konak, hamam, kilise, manastır, kule, kale, sur, yol, havra, köprü gibi yapıları da inceledi. Seyahatname bir kültürel derleme niteliğindedir. İçinde, gidilen yerlerde dinlenen halk hikâyeleri, türküler, halk şiirleri, deyimler, masallar, maniler, halk oyunları unsurları, giyim-kuşamla ilgili özellikler, düğün ve cenaze merasimleri, halk oyunları, inançlar, komşuluk bağlantıları, toplumsal davranışlar, sanat ve zanaat özellikleri... vardır.
10 cilt ve 10 bin sahifelik muazzam Evliyâ Seyahatnamesi, (Ermenice, Rumca, Rusça, Sırpça dahil) bütün Batı dillerine çevrilip basıldı.
