Türk Dili, yaklaşık 12 milyon km.lik bir alanda 220 milyon nüfusun konuştuğu, yüze yakın ülkede öğretimin yapıldığı kökleri tarihin en eski dönemlerine uzanan 600 bini aşkın söz varlığına sahip bir dünya dili.
Türk Devletler Teşkilatı (TDT) veya eski adıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (Türk Konseyi), Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye’nin üye, Macaristan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan’ın gözlemci statüsünde yer aldığı Türk devletlerinden oluşan bir kuruluş. TDT, Türk dilleri konuşan devletler arasında kapsamlı işbirliğini sağlamak amacıyla kuruldu.
Türk cumhuriyetleri, 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) yıkılmasıyla bağımsızlıklarını kazandı. Türkiye’nin kardeş ülkelerle ilişkileri ilk başlarda kültür alanında gelişti. Kardeş ülkelerle işbirliğinde ortak dil, tarih, kültür, gelenek gibi konulara ağırlık verildi. Siyasi ve ekonomik ilişkiler ise ikili münasebetlerle sınırlı kaldı. Türk cumhuriyetlerinin bir kısmının siyasi ve askerî alanda Rusya ile yakın işbirliği içerisinde olması, Türkmenistan'ın tarafsızlık siyaseti, Özbekistan ile yakınlaşmanın ancak son yıllarda gerçekleşmesi; cumhuriyetler arasında birtakım sınır ve etnik sorunlar, münasebetlerin daha çok kültürel konularla sınırlı kalmasına yol açtı. Ancak son yıllarda Türk cumhuriyetleri arasındaki işbirliği daha farklı bir boyutta seyrediyor.
Hedef Ortak Alfabe, Ortak Para Birimi
Türkiye ve Türk cumhuriyetleri arasında başlayan işbirliği, 1992'de Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi ile başladı. Türk dünyasının UNESCO'su sayılan TÜRKSOY, Uluslararası Türk Akademisi, Türk Dünyası Spor Oyunları, Eurovision benzeri bir yarışma olan Türkvizyon, Türk Dünyası Başkent uygulaması gibi ülkeler arası müesseseler ve uygulamalar çerçevesinde gelişmeye devam etti. Türkiye ayrıca Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Yurtdışı Türkler Başkanlığı, Yunus Emre Enstitüsü ve ortak kurulan üniversitelerle Türk cumhuriyetleriyle işbirliğini geliştirmeye devam etti. Son yıllarda Türk cumhuriyetlerinin peş peşe Latin alfabesine geçmesi de hem Türkiye'yle hem de kendi aralarında iletişimi kolaylaştırdı.
Türk Konseyi, 3 Ekim 2009’da kuruldu. Türk Konseyi’nin Sekreteryası İstanbul’da yerleşik olup, ilk Genel Sekreterlik görevini 2014 yılına kadar Emekli Büyükelçi Halil Akıncı yürütmüştür. 2014-2018 arasında ise Genel Sekreterlik görevine Azerbaycanlı Ramil Hasan getirildi. İstanbul’daki kuruluş toplantısının ardından Türk Konseyi’nin ilk Zirve Toplantısı “Ekonomik ve Ticari İşbirliği” temasıyla 20-21 Ekim 2011 tarihlerinde Almatı’da yapıldı. Zirvede Konsey’in kurumsallaşmasına ilişkin anlaşma ve tüzükler ile Türk İş Konseyi tesis edildi.
12 Kasım 2021'de İstanbul'da gerçekleşen Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi toplantısında konseyin adının “Türk Devletleri Teşkilatı (TDT)” olarak değiştirilmesi kararı alındığı gibi 2040 yılına kadar ortak hareket planı da kabul edildi.
Konseyin TDT'ye dönüşmesinde ve son birkaç yılda işbirliğinin artmasında Azerbaycan'ın 2. Karabağ (Vatan) Savaşı'nı kazanması, bu süreçte Türkiye'nin Azerbaycan'a büyük destek vermesi, genel olarak Türkiye'nin bölgede ve uluslararası arenada etkisinin artması, Rusya ve Çin'in bölgede izlediği siyasetin Türk cumhuriyetlerini alternatif arayışına itmesi gibi faktörlerin de etkili olduğu görülüyor.
2021'deki İstanbul Zirvesi'nden sonra TDT üye ülkeleri arasında enerji alanında da işbirliğinin artması için, Mart 2022'de Uluslararası Türk Devletleri Enerji İşbirliği Kongresi düzenlendi. Kasım 2022'deki Semerkant Zirvesi'nde Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in her sene Ekonomi Forumu gerçekleştirme teklifinin hayata geçirilmesi bekleniyor.
2023 yılı TDT Zirvesi'nin ekim ayında Kazakistan'ın Türkistan şehrinde düzenlenmesi planlanırken taraflar Azerbaycan'ın inisiyatifiyle “Afet-Acil Durum Yönetimi ve İnsani Yardım” temasıyla 16 Mart 2023’te Ankara'da olağanüstü zirve toplantısı düzenledi. Deprem sonrasında bütün Türk dünyası Türkiye'ye önemli destekte bulundu. Bağımsız Türk cumhuriyetleriyle özerk Türk cumhuriyet ve bölgeleri, arama kurtarma ekiplerinin yanı sıra önemli ilk yardım malzemeleri gönderdi. Gerek devlet yetkilileri gerekse de halk kitleleri Türkiye'nin bu acısını paylaştı. Yeni dönemde Türk dünyası belki de ilk kez bu kadar yakın ve samimi bir şekilde Türkiye'nin yanında yer aldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da belirttiği gibi Türk Dünyası, "tek yürek, tek vücut" oldu.
Zirvenin bir başka önemi de toplantıda gözlemci üyeler olan Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) de en yüksek seviyede temsil edilmesiydi. TDT’ye üye ülkelerin birçok bölgesel ve küresel sorun ve gelişmeye karşı ortak hareket ettiklerini ve hemfikir olduklarını gösterdi. Zirvede ticari ve ekonomik işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan "Türk Yatırım Fonu Kuruluş Anlaşması"nın imzalanmasının önemi vurgulandı. Nitekim Ankara'daki zirveden sonra Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev siyasi ve ekonomik alanlarındaki işbirliğinin de yeni bir boyuta çıkarılması gerektiğini ifade etti.
2023’ün Mayıs ayında Merkezi İstanbul olan Türk Yatırım Fonu (TYF) ile TDT kendi IMF’sini kurdu. TYF, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan’ın üyesi olduğu 5 Türk devletini kapsıyor. Azerbaycan Meclisi de TYF’yi onayladı. Mali anlamda paranın tek elde toplanmasını amaçlayan ve 500 milyon dolar sermaye ile başlayan fonun trilyon dolara ulaşması hedefleniyor.
Ortak Alfabe Komisyonu Kazakistan’da çalışmalarına başladı. 4 oturumda yapılan çalışmalarla kardeş devletlerarası alfabe birliği, Ortak Alfabe ve Dil Politikaları ele alındı. Türk Cumhuriyetlerinde Ortak Alfabe ile dünyanın en eski alfabesi Göktürk Alfabesinin de öğretilmesine başlanacak. Latin Alfabesi önde tutulacak. Örneğin Japonlar ve Yunanlılar hem ana alfabelerinin öğretiyor okullarda hem de Latin Alfabesini öğretiyor. TDT’nin Ortak Alfabe Komisyonu, Orak Türk Alfabesi oluşturulması konusunda üye ülkelerle işbirliği içinde çalışmalarını yürütüyor.
